Y đức tế bào gốc và Karolinska

Ngôi sao phẫu thuật và bác sĩ trẻ 

Paolo Macchiarini là một bác sĩ phẫu thuật gốc Ý được Viện Karolinska tuyển mộ vào năm 2011. Macchiarini là một bác sĩ điển trai, duyên dáng, và giỏi thuyết phục. Paolo Macchiarini đến với Karolinska với một thuật điều trị đầy triển vọng. Ông tuyên bố rằng ông có thể tái tạo khí quản bằng tế bào gốc lấy từ tủy xương của bệnh nhân. Đối với bệnh nhân bị khó khăn thở, tái tạo khí quản bằng tế bào gốc được chuyên ngành xem là một 'holy grail' trong y khoa, bởi vì cơ thể chúng ta không loại bỏ các tế bào của chính chúng ta. 

Trong buổi giảng ra mắt các giáo sư thuộc Viện Karolinska, Paolo Macchiarini đã làm cho cả khán giả choáng ngộp với những hình ảnh đầy ấn tượng và những kết quả nghiên cứu đầy thuyết phục. Paolo Macchiarini đã thuyết phục Karolinska thiết lập một labo cho ông có tên là Advanced Center for Translational Regenerative Medicine (ACTRM), với sứ mệnh cao cả là dùng tế báo gốc.

Karl-Henrik Grinnemo là một bác sĩ trẻ (36 tuổi), chuyên về phẫu thuật tim mạch và cũng là một nhà nghiên cứu y khoa thuộc Karolinska. Grinnemo cũng quan tâm đến việc tái tạo động mạch chủ, nên anh ta rất chú ý đến bài giảng của Macchiarini và tỏ ý muốn hợp tác. Thật ra, chính Grinnemo đã tình nguyện giúp Macchiarini để thành lập trung tâm ACTRM. Macchiarini cũng mời Grinnemo tham gia phẫu thuật, và hai người đã từng có thời gian làm việc chung trong nghiên cứu. Macchiarini còn cho Grinnemo cơ hội đứng tên tác giả trong một bài báo ngắn trên tập san New England Journal of Medicine. 

Vấn đề 

Nhưng không lâu sau đó, Bác sĩ Grinnemo bắt đầu nhận ra rằng phương pháp của Macchiarini có vấn đề, và có lẽ chẳng có hiệu quả gì cả. Anh ta được giao nhiệm vụ theo dõi một bệnh nhân Iceland đã được Macchiarini điều trị trước đó, và không thấy bất cứ một chứng cứ nào cho thấy phẫu thuật có hiệu quả. Không có một tín hiệu nào cho thấy tế bào gốc tái tạo khí quản cả. Một giáo sư người Bỉ tên là Harreitt Wallberg-Henriksson gửi thư đến Giáo sư Anders Hemsten (lúc đó là Giám đốc Viện Karolinska) cảnh báo rằng những dữ liệu nghiên cứu của Macchiarini là không đúng và ông ấy đã từng vi phạm y đức, chẳng có chứng cứ nào cho thấy tế bào gốc có hiệu quả như ông ấy nói. Giáo sư Wallberg-Henriksson khuyên Hemsten ngưng ngay chương trình làm việc của Macchiarini. Nhưng Hamsten lờ đi lời khuyên đó. 

Bs Macchiarini tiếp tục công việc của ông, và bệnh nhân thứ hai là một người Mĩ 30 tuổi. Sau phẫu thuật, bệnh nhân quay về Mĩ và ông không theo dõi được tình trạng của bệnh nhân ra sao. Bệnh nhân thứ ba là một người Thổ Nhĩ Kì (22 tuổi). Macchiarini cho biết tất cả 3 bệnh nhân đều ở trong tình trạng rất nghiêm trọng trước khi phẫu thuật, và đã cải tiến rất tốt sau phẫu thuật. Ông còn báo cáo kết quả trên Lancet, một tập san y khoa lừng danh. (Những bài báo đó sau này bị rút lại). 

Tuy nhiên, Grinnemo cho biết cả 3 bệnh nhân không hề nghiêm trọng như Macchiarini nói. Riêng bệnh nhân Thổ Nhĩ Kì thì sau khi về nước đã trải qua một thời gian sống trong địa ngục vì những biến chứng xảy ra sau phẫu thuật. Bệnh nhân tiết ra đàm liên tục và phải được hút mỗi giờ. Bệnh nhân cho biết bà sống như là đầu bị dìm xuống nước và khó thở. Thật ra, sau này Grinnemo cho biết cả 3 bệnh nhân đều bị những biến chứng giống nhau, và rõ ràng là phương pháp của Macchiarini hoàn toàn thất bại, hoàn toàn chẳng có hiệu quả gì cả -- tức y như cảnh báo của Giáo sư Wallberg-Henriksson. 

Grinnemo còn phát hiện một điều rất quan trọng là Bs Macchiarini không hề được sự phê chuẩn của hội đồng y đức để thực hiện phẫu thuật. Macchiarini được phép làm vì ông được xem là một 'ngôi sao' của Viện Karolinska. Nhưng trong thực tế, Macchiarini đã thí nghiệm trên người một phương pháp chưa từng được nghiên cứu kĩ càng và chưa được bất cứ ai phê chuẩn. Đó là một vi phạm y đức vô cùng nghiêm trọng. Nhưng ngoài những đặc tính bên ngoài đó, ông đã để lại một hậu quả lớn cho nhiều bệnh nhân đặt niềm tin vào ông và phương pháp trị liệu của ông. 

Thế là Grinnemo và hai đồng nghiệp trẻ khác quyết định viết báo cáo và cảnh báo Giám đốc Anders Hemsten về phương pháp của Macchiarini. Nhưng điều họ không thể ngờ tới là thay vì được cảm ơn, thì họ bị chính Viện Karolinska đày đọa đến tận cùng! Trước những dữ liệu khoa học và chứng cứ về vi phạm y đức, ban giám đốc Karolinka không cãi được với Grinnemo, nhưng họ cố tình lờ đi sự việc và hứa rằng "sẽ giải quyết." Thật ra, Karonlinka không giải quyết gì cả, mà còn bật đèn xanh cho Macchiarini tuyển mộ gần 100 bệnh nhân để tiếp tục làm thử nghiệm! Ngược lại, Macchiarini tìm cách hãm hại Grinnemo bằng cách vu khống rằng anh ta ăn cắp dữ liệu của Macchiarini, nhưng sau khi điều tra thì hội đồng tuyên bố rằng Grinnemo không vi phạm gì cả. 

Grinnemo và đồng nghiệp tiếp tục nêu vấn đề đến Viện Karolinska và các cơ quan phụ trách về khoa học của Thụy Điển. Viện Karolinska phải lập một hội đồng để chính thức điều tra vấn đề. Các hãng truyền thông, từ báo chí đến đài truyền hình, cũng bắt đầu thấy câu chuyện nghiêm trọng và họ làm những chương trình phóng sự. Báo New York Times cũng đi hẳn một bài về sự vụ. Điều trớ trêu là một trong những người làm phóng sự về Macchiarini lại là một người tình của ông tên là Benita Alexander. (Trước đây, ông hứa với Benita là sẽ làm đám cưới và sẽ có Đức Giáo Hoàng Francis làm chủ lễ, nhưng trong thực tế Macchiarini chẳng có quen biết gì với Đức Giáo Hoàng). 

Kết thúc buồn 

Trước áp lực của công chúng, và đặc biệt là bài báo từ New York Times, Giáo sư Anders Hamsten từ chức giám đốc Viện Karolinska. Một số quan chức cao cấp -- trong số đó có cả thư kí Hội đồng Giải thưởng Nobel Y khoa và khoa trưởng phụ trách nghiên cứu -- từ chức. Cuối cùng thì toàn bộ hội đồng Viện Karolinska bị truất phế và thay thế bằng một một hội đồng mới. Tháng 3/2016, trước những áp lực của công chúng và đồng nghiệp, Viện Karolinska chấm dứt hợp đồng và sa thải Bs Paolo Macchiarini. 

Hôm tháng 6 tôi có dịp gặp một giáo sư khoa trưởng thuộc Viện Karolinska trong một hội nghị y học ở Ninh Bình, và có hỏi về những gì xảy ra là đúng với thực tế hay báo chí đồn thổi. Bà khoa trưởng hết sức "đẹp lão" buồn buồn cho biết tất cả là sự thật, sự thật đau lòng, và Viện muốn quên đi chứ không muốn nhắc lại. 

Câu chuyện trên tuy xảy ra bên Thụy Điển, nhưng nó có ý nghĩa toàn cầu. Các chuyên gia y tế vẫn còn đang rút ra những bài học từ sự việc trên đây. Những bài học hiển nhiên là:

(a) phải hết sức cẩn thận với những phương pháp điều trị mới, nhất là những phương pháp dựa trên nghiên cứu sinh học (như tế bào gốc và miễn dịch học) vì những nghiên cứu này rất mong manh, rất rất nhiều liệu pháp điều trị được phát triển trên nền tảng của khoa học rất yếu; 

(b) không bao giờ tin vào những "chuyên gia hàng đầu" vì họ rất dễ sai lầm và thiếu tính khách quan hoặc do lợi ích thương mại chi phối; phải đòi hỏi chứng cứ khoa học độc lập; 

(c) phải xem lợi ích bệnh nhân là số 1, nhưng ít nhà nghiên cứu đang hăng say với ý tưởng mình để ý đến nguyên lí cơ bản này; 

(d) viện nghiên cứu hay bệnh viện phải có cơ chế để đảm bảo an toàn cho các nhà khoa học trẻ lên tiếng khi sự việc vi phạm y đức xảy ra.